Ақбота-Жемнің оң жағында бірыңғай ақ бор түзелімдерінен құралған кішкене шағын төбені Ақбота дейді. Шынында да алыстан қарағанда өзіне қарап мойнын созып шөгіп жатырған желідегі ақ бота сияқты. Осы жерде Сәңкібай байдың қызы дүниеге келіп атын "Ақбота деп қойған" дейді. Кейбіреулері осы төбе Ақботаны жерлеп, сондықтан осы төбе Ақбота деп аталған дейді. толығырақ...
Ақбұлақ - бұл Жарқамыс селолық округінде Жемге қар суымен таситын Бөкенбай сайының бастауындағы жер. Бұл жерде Ақтоғайда сиыр фермасы тұрған. Ақбұлақ қазақтың танымал ақыны, драматург, композитор әрі әнші, орындаушы Б.Тәжібаевтың туған жері. Барлық жерге тарап кеткен "Ақбұлақ" әні осы жерге арналып жазылған. толығырақ...
Алатау - Жем өзенінің сол жақ бетінде 20- 22 шақырым жерде солтүстік-шығыстан оңтүстік - батысқа қарай 20-30 шақырымға созылып жатқан тастақты қыратты "Алатау" деп атайды. Себебі алыстан әр жері ағарып көрінетін тау сілеміне Алатау деп ат бергеніне ұқсайды. толығырақ...
Шерқала- Жарқамыс селосы территориясы. Жарқамыстан оңтүстік -батысқа қарай 60 шақырым шамасында үсті тегіс дөңгелек тау. Аңызда шері жолбарыстар мекендеген тау болған деген бар. Екінші нұсқасы - тегіс жазықтағы дөңгелек үсті тегіс шағын тау айнала соққан желден шерлі қала, яғни, Шерқала деп аталған деген бар. толығырақ...
Доңызтау артезиан алабы. 1949 жылы Министрлер кеңесінің қаулысымен Доңызтауды суландыру үшін 32 артезиан қазылған. Оның суы күні бүгінге дейін ағып тұр. Ұлы Отан соғысына дейін, сонғы кезінде көктемде таудың астына жайылған суға егін еккен. Одан мол өнім алып, халықты соғыс жылдарында аштықтан алып қалған. толығырақ...
Зымыстан. Доңызтау қыратты тау жоталарынан бөлек тұрған трапеция сияқты биік, дөңгелек тау Оған ат пен адам шыға алмайды. Жаяу шаршап, шалдығып зорға шығады. Сондықтан да оның атын "Зымыстан" деп қойған сияқты.
Құтым. Доңызтау сілемінің солтүстік -батысындағы биік шоқы. Оны "Құтымның қу шоқысы" деп те атайды. Құтым - адам аты. Мәні мен Шаған өзендері көктемде тасығанда жайылып кеткен су Құтымның етегіне жиналып, жерге сіңіп жоқ болады екен.
Желтау- Дияр елді мекенінен 30-35 шақырым жердегі дөңгелек, үсті тақтайдай тегіс, баялышты тастақты тау жотасын осылай деп атайды. Көшпенділер бұны "Көлденең жел тау немесе дөңгелек жел тау" дейді. Етегі бұлаққа толып маңынан ел кетпейтін, үстінен желі гулеген, маса -шыбыннан ада, мал жайлауға қолайлы жер болып табылады.
Шахмат ханшайымы - Қопа ауылдық округіне қарасты Ақтолағай шатқалдарында тұрған табиғи ескерткіш. Мыны алғаш аңғарып көңіл бөлген ағылшындар. 19 ғасырдың аяғы мен жиырмасыншы ғасырдың басында Мұнай кең орындарын барлау экспидиясы осы жерде болып, табиғи түзелімді "Шахмат ханшайымы"- деп атап кеткен және оны баспа сөзде хабарлап, суретін берген. толығырақ...
Үй тас- аудан орталығы Қарауылкелді ауылынан шығысқа қарай 3 шақырым жерде тұрған биіктігі 2,3 - 3 м болатын тас. Аңызда ол ұзатылған байдың қызы, көшімен тас болып қалған. Әкесі барлық жасауын түгендеп берсе де қызы "итаяғым алтыннан болмады-ау" деп өкініш білдіргенде, ыза болған әкесі "тас бол" деп қарғаған дейді. толығырақ...
Күлдірдің тақыры -Сарытоғай ауылдық округінің территориясында Алтай батыр ауылының оңтүстік-шығыс жағындағы алпыс шақырым жердегі тегіс тақыр жер. Ешқандай шөп өспейді. Көктемде қар, суы нөсер жаңбырдан тұрған қақ сулар желмен шайып саздақты ойпаты тегістеп тастаған. толығырақ...
Тоқсанбайдың тұзы - бұл жүздеген шаршы км Тоқсанбай тауының етегінен басталатын батыстан оңтүстік -шығысқа қарай созылып жатырған тұзды алқап. Көктемде қар еріп, жаңбыр жауғанда тұзды сорға айналады. Шілдеде су буланып, тұздың жоғары концентрациясы кристалға айналады. толығырақ...
МАТАЙҚҰМ үстірттің солтүстік бөлігіндегі құм. Теңіз деңгейінен
биіктігі 70-80 м . Батыстан шығысқа қарай 40 км-ге созылып
жатыр, ені 8 километрге жетеді. Ауданы 260 шаршы шақырым.
САРЫҚҰМ - Байғанин ауданының оңтүстік-батыс бөлігіндегі құм. Жем өзенінің орта
ағысымен Доңызтаудың солтүстік-батысы аралығындағы жазықта, Миялы селолық
округінің территориясында. Мал жайылымына қолайлы. Маңында артезиан орындары
бар. Сарықұмға таяу төңіректе Дияр ауылы орналасқан.